O Γεράσιμος Αρσένης υπήρξε ένα σπάνιο είδος ανδρός που είχε το «κάλεσμα της πολιτικής»

Ο συλλογικός αυτός τόμος από τις «Εκδόσεις Gutenberg» είναι αφιερωμένος στον αείμνηστο πολιτικό Γεράσιμο Αρσένη, ο οποίος ηγήθηκε τριών σημαντικών υπουργείων (Εθνικής Οικονομίας, Εθνικής Άμυνας και Εθνικής Παιδείας) την περίοδο της μεταπολίτευσης. Σε αυτή την έκδοση παρατίθενται ομιλίες και συνεντεύξεις που αναδεικνύουν τον πυρήνα της πολιτικής του σκέψης γύρω από την έννοια της ανάπτυξης, με την πολιτική, κοινωνική, οικονομική, αμυντική και εκπαιδευτική διάσταση του όρου. Τα κείμενά του αναδεικνύουν τον προφητικό του λόγο, το όραμά του για την Ελλάδα του 21ου αιώνα, αλλά και την επιμονή του στην ανάγκη προώθησης τολμηρών οικονομικών και θεσμικών μεταρρυθμίσεων ως προϋπόθεση για μια βιώσιμη ανάπτυξη.

Η παρουσίαση του βιβλίου πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 22 Ιουνίου 2022 στο Αμφιθέατρο «Αντώνης Τρίτσης», στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων. Στην παρουσίαση μίλησαν: Ο Γιάννης Μαντζουράνης, ο Άγγελος Συρίγος, ο Τάσος Γιαννίτσης, η Βίκυ Φλέσσα και ο Χρήστος Παπουτσής.

Δείτε τι ομιλίες των συμμετεχόντων:

Η ομιλία του Γιάννη Μαντζουράνη ξεκινάει στο 1:26:25

Διαβάστε την ομιλία του Γιάννη Μαντζουράνη:

Πολιτική σημαίνει να τρυπάς σκληρά σανίδια, αργά και σθεναρά, με πάθος και με μέτρο ταυτόχρονα.

I. Αμέσως μετά την αποδοχή της τιμητικής πρότασης της Λούκας Κατσέλη να συμμετέχω στη σημερινή παρουσίαση του Βιβλίου «Γεράσιμος Αρσένης: Ένας επίμονος Μεταρρυθμιστής» και την ανάγνωση αυτού, σχεδόν αυτόματα ήρθε στο νου μου η κλασσική μελέτη του MaxWeber «Η πολιτική ως Κάλεσμα και Επάγγελμα».

Κατά τον MaxWeber, τρεις ιδιότητες είναι κρίσιμες σε ένα πολιτικό «για να του επιτραπεί να βάλει το χέρι του στις ακτίνες του τροχού της ιστορίας»: το πάθος, το αίσθημα ευθύνης και το μέτρο.

Το πάθος είναι η αφοσίωση σε ένα αντικειμενικό σκοπό, σε μια «υπόθεση», πλην όμως ακόμη και το πιο γνήσιο πάθος από μόνο του δεν καθιστά ένα άνθρωπο πολιτικό, ει μη μόνο εάν υπηρετεί ένα «σκοπό», μια «υπόθεση» «με την “ευθύνη” για τη συγκεκριμένη υπόθεση να προσανατολίζει τη δράση του.

Ωστόσο προσαπαιτείται «μέτρο», που είναι η καθοριστική ψυχική αρετή του πολιτικού, η οποία προσφέρει εσωτερική περισυλλογή και νηφαλιότητα ώστε να μπορέσει ο αντικειμενικός κόσμος να επιδράσει πάνω του.

Με άλλες λέξεις: απόσταση από τα πράγματα και τους ανθρώπους.

Εδώ όμως ανακύπτει το πρόβλημα: πως γίνεται να συγκερασθούν μέσα στην ίδια ψυχή το θερμό πάθος και το ψυχρό μέτρο; Η πολιτική γίνεται με το κεφάλι, όχι με άλλα μέρη του σώματος ή της ψυχής: Κι όμως η αφοσίωση σε μια υπόθεση μόνο από το πάθος μπορεί να γεννηθεί και να τραφεί. Ωστόσο η ισχυρή ψυχική δέσμευση, που χαρακτηρίζει ένα πολιτικό και τον ξεχωρίζει από ένα πολιτικάντη, είναι δυνατή μόνο όταν ασκείται στην απόσταση. Ισχυρή είναι η πολιτική προσωπικότητα, που πρωτίστως διαθέτει αυτές τις τρεις αρετές.

II. Και ο Γεράσιμος Αρσένης είχε και πάθος και αίσθημα ευθύνης και μέτρο.

1. Ο Γεράσιμος Αρσένης μπήκε στη πολιτική με ισχυρή πανοπλία, που προδιέγραφε μια γόνιμη και δημιουργική πορεία.

Ζούσε για την πολιτική και όχι από την πολιτική. Και γι’ αυτό «δεν κάθισε καλά και φρόνιμα».

Διέθετε μόρφωση και παιδεία, διεθνή επαγγελματική εμπειρία και αναγνώριση.

Με βαρύ ιστορικό και φιλοσοφικό έρμα διαμόρφωσε συνολικό όραμα και επεξεργασμένες πολιτικές θέσεις για το δέον και το δύνασθαι όχι μόνον της Ελλάδας και της Κύπρου αλλά ολόκληρου του Ελληνισμού.

Γι’ αυτό διακρίθηκε για τις πολιτικές απόψεις και πράξεις του στην οικονομία, όπου ήδη από την 1 Ιουνίου 2001 σε Ομιλία του στην ΚΕ ΠΑΣΟΚ πρόβλεψε ότι «οδεύουμε σε κρίση, που πιθανόν θα ξεσπάσει το 2006», στην άμυνα, στην παιδεία, όπου ξεχώρισε ως πολιτικός προϊστάμενος των 3 αντίστοιχων υπουργείων.

2. Θα σταθώ στην παρουσία του στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, όπου εισήγαγε νέα δομή στις υπηρεσίες, θεσμοθέτησε τη Γενική Δ/νση Εξοπλισμών, υλοποίησε πρόγραμμα ελληνοποίησης των προμηθειών, εναρμόνισε τον Κώδικα Δικαστικού Σώματος Ενόπλων Δυνάμεων με το Σύνταγμα, εκσυγχρόνισε το Στρατιωτικό Ποινικό Κώδικα, βελτίωσε τις νοσηλευτικές μονάδες, κατάργησε την τελευταία επιτηρούμενη ζώνη στη Θράκη, προγραμμάτισε αναγκαίες υποδομές διευκόλυνσης της κατοίκησης 10 νησίδων κατά το πρότυπο της νησίδας Ρω και επέβαλε διαφάνεια σε όλες τις διαδικασίες.

Πέραν και πάνω από όλα αυτά, όμως, συνέβαλε καθοριστικά στη σύλληψη και υλοποίηση του Δόγματος του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου: Θράκη – Αιγαίο – Κύπρος». Εκεί πέτυχε γιατί υπήρχε ο Ανδρέας Παπανδρέου, ενώ στη Παιδεία ατυχώς υπήρχε ο Κώστας Σημίτης.

3. Το πάθος του ήταν η έγνοια του για τον ελληνισμό.

α) Αγωνιούσε για το μέλλον όλου του Ελληνισμού και σταθερά σε αγορεύσεις και ομιλίες του επεσήμαινε ότι από το 1922 και μετέπειτα ο Ελληνισμός διολισθαίνει σε συνεχή συρρίκνωση. Συνεχώς τόνιζε: «Χάσαμε τον ελληνισμό στη Μικρά Ασία, χάσαμε τον ελληνισμό στην Κωνσταντινούπολη, στην Ίμβρο και στην Τένεδο και είδαμε την κατοχή ενός μεγάλου κομματιού της Κύπρου και βλέπουμε σήμερα τις αυξανόμενες και παράλογες αξιώσεις της Τουρκίας στο δικό μας το Αιγαίο, το Αιγαίο το οποίο είναι το λίκνο του ελληνικού πολιτισμού».

Ακράδαντα πίστευε ότι ο απανταχού ελληνισμός είναι ενιαίος. Χαρακτηριστικά έλεγε «η καρδιά και η ψυχή του Ελληνισμού είναι μια και χτυπάει το ίδιο στη Θράκη, το Αιγαίο και την Κύπρο».

β) Παράλληλα γνώριζε ότι ο τουρκικός επεκτατισμός είναι δομικός, δηλαδή έχει τις ρίζες του μέσα στην δομή της τουρκικής κοινωνίας, του κεμαλικού κράτους, του στρατιωτικού, πολιτικού και διπλωματικού κατεστημένου της σημερινής Τουρκίας και γι’ αυτό είναι διαρκής και μόνιμη απειλή για τον Ελληνισμό.

γ) Κάτω από αυτό το πρίσμα, με αίσθημα ευθύνης απέναντι στο ελληνικό Έθνος, και στο λαό συνέβαλε καθοριστικά στη σύλληψη και υλοποίηση του Δόγματος του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου: Θράκη – Αιγαίο – Κύπρος.

Μάλιστα την 17 Μαρτίου 1994 ανακοίνωσε την έναρξη εφαρμογής του στη Λευκωσία με μια ιστορική ομιλία στο Κυπριακό Κέντρο Μελετών όπου, μεταξύ άλλων, υπογράμμισε τα εξής:

«….. Εφόσον υπάρχει απειλή, έπεται ότι τα αμυντικά μας σχέδια πρέπει να συντονισθούν. Και ο ενιαίος αμυντικός χώρος απαντά σε αυτή την ανάγκη.

……… Η Ελλάδα έχει αυξημένη ευθύνη απέναντι στην Κύπρο. Σύμφωνα με τη συνθήκη της Ζυρίχης, η Ελλάδα δεν μπορεί να κάνει τίποτα άλλο παρά να εγγυηθεί ….. την ανεξαρτησία του κράτους της Κύπρου, ενός κομματιού του ελληνισμού. Η έννοια του αμυντικού δόγματος είναι καθαρά αμυντική. ……………….. Αν δεν υπήρχε απειλή, αν δεν υπήρχε η βίαιη δημογραφική αλλαγή του πληθυσμού με τους εποίκους, τότε θα μπορούσαμε να δούμε τα πράγματα διαφορετικά. Αλλά η απειλή υπάρχει και ……………. ο ενιαίος αμυντικός χώρος είναι μία προσπάθεια να αποκατασταθεί η ισορροπία έτσι που να εμπεδωθεί το αίσθημα της ασφάλειας στον κυπριακό ελληνισμό, ότι η Κύπρος δεν είναι ξέφραγο αμπέλι. Ότι όλοι οι Έλληνες είναι μαζί με τους Κυπρίους και σε στιγμές κινδύνου θα είμαστε όλοι Κύπριοι. Για τον ενιαίο αμυντικό χώρο έχει γίνει ήδη σοβαρή

…………………..………………. προεργασία ……………………………… Πολλά από όσα αποφασίσαμε και όσα θα αποφασισθούν δεν είναι ανακοινώσιμα. Η άμυνα έχει αυτή την ιδιαιτερότητα. Πρώτα κάνεις κάτι και μετά το βλέπει ο κόσμος. Μιλάς λιγότερο και κάνεις περισσότερα.

…………………… Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η κήρυξη του ενιαίου αμυντικού δόγματος ενόχλησε πολλούς. Πολλοί θέλουν τον ελληνισμό αδύναμο …… και την Κύπρο αδύναμη να διαπραγματευθεί τα δικαιώματά της. Και εμείς τους απαντάμε ότι το δόγμα μας είναι αμυντικό». Και εμείς θυμόμαστετη ρήση του Θουκυδίδη που λέει ότι «ο δυνατός επιβάλλει στον αδύνατο αυτό που η δύναμή του του επιτρέπει και ότι ο αδύνατος υποχωρεί όσο η αδυναμία του τον υποχρεώνει».

δ) Με επίγνωση της πραγματικότητας, δηλαδή με αίσθηση του μέτρου, ο Γεράσιμος Αρσένης υπογραμμίζει ότι: «Δεν πιστεύω ότι οι διαπραγματεύσεις για την επίλυση του Κυπριακού μπορούν να γίνουν κάτω από τους σημερινούς άνισους όρους. Η επιδιωκόμενη αποκατάσταση της ισορροπίας δεν αντιτίθεται σε διαπραγματεύσεις. Αντίθετα, είναι προϋπόθεση για ορθή και ειρηνική επίλυση του Κυπριακού ζητήματος. Μόνον όταν η Κύπρος έχει αξιόπιστη άμυνα, γιατί συμπεριλαμβάνεται στον ενιαίο αμυντικό χώρο του ελληνισμού, μπορεί να διαπραγματευθεί όσα ομόφωνα έχουν ψηφισθεί από τον ΟΗΕ, αλλά δεν έχουν υλοποιηθεί. …..…. ……………………….

Η ουσία του προβλήματος είναι ότι υπάρχει παράνομη κατοχή τουρκικών στρατευμάτων στην ανεξάρτητη Κύπρο. Μία δίκαιη και βιώσιμη λύση του Κυπριακού ….. πρέπει να λύσει το θέμα της ασφάλειας και της ανεξαρτησίας ενός κράτους – μέλους του ΟΗΕ, της Κύπρου. Και για να οδηγηθούν οι διαπραγματεύσεις προς αυτή την κατεύθυνση, ……………………………………………….. δημιουργούμε τις αμυντικές προϋποθέσεις. ………………………………………………..».

ε) Λίγοι πίστεψαν ότι Ελλάδα και Κύπρος θα υλοποιούσαν τον ενιαίο αμυντικό χώρο, που άλλαξε τη ροή των πραγμάτων.

στ) Στις σημερινές συνθήκες έντασης της επιθετικότητας της Τουρκίας σε Αιγαίο, Κύπρο και Ανατολική Μεσόγειο αποκτούν ιδιαίτερη σημασία οι ακόλουθες θέσεις του:

Στις Ένοπλες Δυνάμεις έχει δημιουργηθεί μία νέα σχολή σκέψης. Πολλοί πατριώτες στρατιωτικοί έλεγαν: «Μα, κύριε υπουργέ, η Κύπρος είναι μακριά». Και τους ρωτούσα: «Μακριά από πού»; Η Κύπρος είναι κοντά στην καρδιά του ελληνισμού. Η Κύπρος πια δεν είναι μακριά. Το ελληνικό πολεμικό ναυτικό γνωρίζει τώρα τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο και οι Έλληνες αεροπόροι επισκέπτονται την Κύπρο. Και στρατεύματα υπάρχουν εκεί.

Η κατάσταση έχει αλλάξει. Και δεν έχει αναβαθμισθεί μόνον η αμυντική θωράκιση της Κύπρου. …..…… αλλά και του ελληνισμού. Tο δόγμα του ενιαίου αμυντικού χώρου δεν προστατεύει μόνο την Κύπρο, προστατεύει και το Αιγαίο και τη Θράκη. Θωρακίζει ολόκληρο τον ελληνισμό.

Ένας κοινός κίνδυνος πρέπει να αντιμετωπίζεται από κοινού.

Σε θέματα, που αφορούν το κοινό μέλλον του ελληνισμού, η εθνική στρατηγική είναι κοινή.

Μετά το 1974 έχουμε καταληφθεί από ένα σύμπλεγμα αδυναμίας. Έχουμε πέσει στην παγίδα που μας έχουν στήσει, ότι πρέπει να διαλέξουμε ανάμεσα στον πόλεμο και την ειρήνη. Και επειδή δεν θέλουμε πόλεμο, διαλέγουμε την ειρήνη, αλλά για να διαλέξουμε την ειρήνη θα πρέπει να είμαστε «καλά παιδιά», θα πρέπει να υποχωρούμε, ………………………. και εφόσον η άλλη πλευρά είναι παράλογη, εμείς πρέπει να είμαστε λογικοί και να συναινούμε……………..
Εάν επικρατήσει αυτή η ψυχολογία του ανίσχυρου, η υποχώρηση και η εθνική ταπείνωση είναι μονόδρομος. Και όσοι θέλουν την ειρήνη, τελικά θα καταλήξουν σε πόλεμο υπό ταπεινωτικές συνθήκες.

Πρέπει να περάσει το μήνυμα σε όλο τον κόσμο ότι οι Έλληνες σήμερα, όπως και χθες, είναι έτοιμοι να πολεμήσουν και να νικήσουν…………

Διαφορετικά, αν το μήνυμα είναι ότι υπάρχουν περιθώρια υποχώρησης σε σχέση με τα υπέρτατα αγαθά του έθνους, τότε στις διαπραγματεύσεις θα υπάρξουν υποχωρήσεις………………….

5) Δεν αρκεί να έχεις τακτικές συμμαχίες και αποτρεπτική δύναμη. Για να είσαι αξιόπιστος, όλοι πρέπει να πιστεύουν ότι, αν χρειαστεί, θα χρησιμοποιήσεις την αποτρεπτική δύναμη σου.

ζ) Με αυτές τις εθνικές θέσεις ευχερώς γίνεται αντιληπτόν, γιατί πολέμησε το – κατ’ αυτόν – ανατριχιαστικό Σχέδιο Ανάν. Απέναντι στο νοσηρό κλίμα ηττοπάθειας και ενδοτισμού, που διέκρινε την επιχειρηματολογία υπέρ της αποδοχής του, αντέτασσε ένα συνεκτικό αντίλογο. Απλά και καθαρά έλεγε:

«Και ιδού τώρα το διεθνές παράδοξο: Ήρθε η Κύπρος, ζήτησε τις καλές υπηρεσίες του Γενικού Γραμματέα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών να λύσει το διακοινοτικό πρόβλημα μέσα στο κράτος, και έρχεται ο Γενικός Γραμματέας και προτείνει να διαλυθεί το κράτος και να δημιουργηθούν δύο άλλα συστατικά κράτη, να νομιμοποιηθεί δηλαδή το ψευδοκράτος του Ντενκτάς και να έχει πολιτικά το πάνω χέρι η τουρκική μειονότητα και στην ελεύθερη Κύπρο. Αυτό πάει πολύ!».

η) Δυστυχώς μετά την αποχώρηση του από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας κυριάρχησαν άλλες επιλογές και το Δόγμα του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου περιέπεσε σε λήθαργο.

Το στρατιωτικό αεροδρόμιο Ανδρέας Παπανδρέου αρχικά χορτάριασε και μετέπειτα υπολειτουργεί.
Ο ναύσταθμος στη Πάφο αρχικά αδρανοποιήθηκε και στη συνέχεια επαναλειτούργησε υποτονικά.
Αεροσκάφη της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας δεν ξαναπέταξαν στον εναέριο χώρο της Κύπρου.
Κοινές στρατιωτικές ασκήσεις Ελλάδας και Κύπρου στην κυπριακή επικράτεια γίνονται μόνον επί χάρτου.

Ωστόσο το Δόγμα του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου: Θράκη – Αιγαίο – Κύπρος παραμένει ζωντανό στη ψυχή κάθε Έλληνα πατριώτη, ιδίως στις μέρες μας με την όξυνση της τουρκικής επιθετικότητας η απουσία του γίνεται ανησυχητικά αισθητή.

4. Οι πράξεις ενός πολιτικού μπορεί να διέπονται από την ηθική είτε του φρονήματος είτε της ευθύνης. Σε καμία περίπτωση όμως η ηθική του φρονήματος δεν ταυτίζεται με άρνηση της ευθύνης και η ηθική της ευθύνης με απουσία φρονήματος.

Το πως οφείλει να πράττει ένας πολιτικός με βάση την ηθική του φρονήματος ή την ηθική της ευθύνης, δεν υπαγορεύεται από κανένα, μολονότι ενίοτε το όποιο φρόνημα έρχεται σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με την αίσθηση ευθύνης, ιδίως για όσους πολιτεύονται ως “statesmen”.

Με αυτή την έννοια, η ηθική της ευθύνης και η ηθική του φρονήματος δεν είναι απόλυτα αντίθετες, αλλά αλληλοσυμπληρώνονται και μόνον από κοινού συγκροτούν τον άνθρωπο, που είναι ικανός ν’ ανταποκριθεί στο «κάλεσμα της πολιτικής», όπως ήταν ο Γεράσιμος Αρσένης, που το φλογερό φρόνημα του υποχωρούσε μπρος στην πανίσχυρη αίσθηση ευθύνης, που πάντοτε τον καθοδηγούσε.

5. Και τώρα επιτρέψτε μου μια προσωπική αποστροφή. Στις συχνές συναντήσεις μου με τον Γεράσιμο Αρσένη στο σπίτι του τις Κυριακές το πρωί, κυρίως τον τελευταίο χρόνο της ζωής του, αρκετές φορές η συζήτηση επικεντρώθηκε στα όσα έλαβαν χώρα στα Ίμια από την 25 έως την 31 Ιανουαρίου 1996.

Μόνιμη επωδός κάθε σχετικού διαλόγου υπήρξε η φράση του «το μεγαλύτερο λάθος της ζωής μου για το οποίο θα μετανιώνω πάντα, ήταν ότι δεν παραιτήθηκα μετά την 31-1-1996». Και στην ερώτηση μου, γιατί έπρεπε να παραιτηθεί, απαντούσε, γιατί οι συνεννοήσεις με τους Αμερικανούς και η συνακόλουθη διευθέτηση έγιναν εν αγνοία μου, μολονότι οι Ένοπλες Δυνάμεις ήταν πανέτοιμες να εκκενώσουν το ελληνικό έδαφος από τους Τούρκους εισβολείς και περίμεναν την πρωθυπουργική έγκριση, που δεν δόθηκε ποτέ, ενώ αντ’ αυτής ήρθε το γνωστό «ευχαριστώ» του Κ. Σημίτη στις ΗΠΑ από το βήμα της Βουλής.

Έπειτα στην ερώτηση, γιατί τελικώς δεν παραιτήθηκε, μου θύμισε ότι λίγες μέρες πριν, την 18-1-1996, η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ εξέλεξε πρόεδρο της και πρωθυπουργό τον συνυποψήφιό του Κώστα Σημίτη και θα μπορούσε να συσχετισθεί η παραίτηση του με τη μη εκλογή του.

Όταν του ανταπαντούσα ότι δεν έχασε ο Αρσένης αλλά κέρδισαν οι μηχανισμοί και τα συμφέροντα, που τους καθοδηγούσαν, αντιδρούσε με ένα μειδίαμα, που – χωρίς να λέει τίποτα – υπονοούσε πολλά.

Άλλωστε όχι μόνον δεν ήθελε και δεν μπορούσε να κινηθεί με άνεση στο παρασκήνιο, αλλά απεχθανόταν και τις ίντριγκες.

Γνώριζε ότι «αν αντιπαρατεθείς με ένα λιοντάρι ίσως μπορεί να νικήσεις, αν όμως έχεις απέναντι σου ένα στρατό από κομματικούς τερμίτες είναι βέβαιο ότι θα χάσεις».

Συν τοις άλλοις, ουδεμία σχέση είχε με καλούμενο «ταμείο των ερπετών», δηλαδή τα μυστικά ή εμφανή κονδύλια για την προσωπική προβολή και τη διάβρωση των Μ.Μ.Ε., μολονότι διαχειρίσθηκε άφθονο δημόσιο χρήμα.

Μέχρι τέλους έμεινε ρωμαλέος στη ψυχή και το νου και πάλεψε πάντα σαν λιοντάρι.

6. Ο Γ. Αρσένης ήταν ονειροπόλος και όχι ονειροπαρμένος, ήταν αισιόδοξος και ρεαλιστής, πατριδολάτρης και όχι πατριδοκάπηλος, σοσιαλιστής μεταρρυθμιστής και όχι νεοφιλελεύθερος εκσυγχρονιστής, ήταν ανυποχώρητος υπέρ της βιώσιμης ανάπτυξης, της κοινωνικής δικαιοσύνης, της δημοκρατίας, του κοινού καλού κ αγαθού και πάνω απ’ όλα λάτρης του απανταχού Ελληνισμού.

Άφησε παρακαταθήκες με έργα, σκέψεις και προβληματισμούς.

Εν ολίγοις, υπήρξε ένα σπάνιο είδος ανδρός που είχε το «κάλεσμα της πολιτικής», γιατί άσκησε πολιτική, όπως αυτή ορίζεται από τον Max Weber:

«Πολιτική σημαίνει να τρυπάς σκληρά σανίδια, αργά και σθεναρά, με πάθος και με μέτρο ταυτόχρονα. Ισχύει άλλωστε απόλυτα, κι όλη η ιστορική πείρα το βεβαιώνει, ότι δεν θα κατόρθωνε κανείς το εφικτό, εάν δεν κυνηγούσε πάλι και πάλι μέσα σε τούτο τον κόσμο το ανέφικτο. Εκείνος όμως που το κάνει αυτό, πρέπει να είναι ηγέτης. Και όχι μόνον: πρέπει επιπλέον να είναι – με τη λιτότερη έννοια του όρου – και ήρωας. Όμως κι αυτοί ακόμη που δεν είναι τίποτε απ’ τα δύο, πρέπει ν’ αρματωθούν, σήμερα κιόλας, μ’ εκείνη την ακράδαντη καρδιά που μπορεί να υπομείνει το ναυάγιο όλων των ελπίδων, ειδάλλως δεν θα ‘ναι σε θέση να κατορθώσουν ούτε καν αυτό που είναι σήμερα εφικτό. Μόνον όποιος είναι βέβαιος πως δεν θα συνθλιβεί, όταν ο κόσμος, απ’ τη δική του τη σκοπιά ιδωμένος, αποδειχθεί πολύ μωρός ή ποταπός για όσα αυτός θέλει να του προσφέρει, μόνον όποιος μ’ όλα αυτά αντιμέτωπος μπορεί να πει «και όμως!», μόνον αυτός διαθέτει το «κάλεσμα» της πολιτικής».