ΤΟ ΚΟΜΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

Τα τελευταία χρόνια το πρόβλημα των σχέσεων ανάμεσα στο κόμμα και το κράτος κατέχει μια ξεχωριστή θέση στην πολιτική θεωρία και πράξη. Αυτό οφείλεται όχι μόνο στους μετασχηματισμούς που αναφέρονται στους οργανωτικούς μηχανισμούς της κρατικής εξουσίας ή στις διαδικασίες διαμόρφωσης της πολιτικής βούλησης αλλά κύρια στο γεγονός ότι το κόμμα ως οργανωτική μορφοποίηση της πολιτικής έκφρασης μιας κοινωνικής τάξης ή μερίδων της κοινωνίας πολιτών απόκτησε κυρίαρχο ρόλο μέσα στην πολιτική κοινωνία, δηλα­δή στο κράτος.

Από τις μεταπολεμικές πολιτικές εξελίξεις προκύπτει ότι τόσο το μοντέλο διάρθρωσης των σχέσεων κόμματος – κράτους -κοινωνίας πάνω στο οποίο η Δεξιά στήριξε την πολιτική δράση της, όσο και το μοντέλο που προβλήθηκε από την παραδοσιακή Αριστερά, είναι ξεπερασμένες μορφές πολιτικής οργάνωσης της κοινωνίας των πολι­τών στη σχέση της με την πολιτική κοινωνία. Το μοντέλο της Δε­ξιάς θεμελιώνει και στηρίζει τη κυριαρχία, της αστικής τάξης στην ενίσχυση και επέκταση του κρατισμού σ’ όλες τις εκφάνσεις της ενός κοινωνικού σχηματισμού και συνακόλουθα μειώνει τις δυνατότητες πολιτικής χειραφέτησης των κυριαρχούμενων τάξεων. Το μοντέλο της παραδοσιακής Αριστεράς βασίζεται σε μια εργαλειακή αντίληψη τόσο του κόμματος όσο και του κράτους και γι’ αυτό παραγνωρίζει την πολυπλοκότητα που χαρακτηρίζει το κρατικό φαινόμενο ως συγκεκριμένη ιστορική μορφοποίηση της πολιτικής κυριαρχίας.

Σ’ αυτό το τελευταίο σημείο έγκειται η καινοτομία που εισάγει το μοντέλο σχέσεων κόμματος – κράτους – κοινωνίαςόπως αυτό διαμορφώ­νεται μετά την ανάδειξη του ΠΑΣΟΚ σε κυβέρνηση τον Οκτώβρη του 1981, δηλαδή με την έναρξη ενεργοποίησης  των διαδικασιών σοσιαλιστικού μετασχη­ματισμού της ελληνικής κοινωνίας. Σ’ αυτή τη φάση οι σχέσεις κόμματος – κράτους – κοινωνίας καθορίζονται από δύο παράλληλες διαδικασίες. Πρόκειται για τον εκδημοκρατισμό του κράτους και για την ενίσχυση και διεύρυνση της λαϊκής κυριαρχίας. Διακηρυγμένος στόχος του ΠΑΣΟΚ είναι ο διαχωρισμός κράτους και κόμματος, Κυ­βέρνησης και Κινήματος. Το ΠΑΣΟΚ ως κόμμα συμμετέχει στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας όπως κάθε άλλη πολιτική οργάνωση της κοινωνίας των πολιτών, δηλ. από την άποψη της θεσμικής οργάνωσης και των συνταγματικών διαδικασιών η συμμέτοχη του ΠΑΣΟΚ ως κόμματος δεν διαφέρει από την συμμετοχή οποιασδήποτε άλλης πολιτικής οργάνωσης. Αυτή η συμμετοχή εκδηλώνεται στα πλαίσια των θεσμών της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας όπως καθιδρύεται στο πλαίσιο του Σ. 1975. Ωστόσο όμως η συμμετοχή του ΠΑΣΟΚ ως κόμματος στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας και στη διαμόρφωση των κριτηρίων ελέγχου της διαφέρει από την συμμετοχή οποιουδήποτε άλλου πολιτικού οργανισμού από την άποψη των ποιοτικών επιδράσεων στη διαμόρφωση των επιλογών της κυβερνητικής πολιτικής.

Σύμφωνα με  την απόφαση της 9ης Συνόδου της Κ.Ε. του ΠΑΣΟΚ το πρόγραμμα του Κινήματος αποτελεί το βασικό πλαίσιο απ’ όπου αντλούνται οι κύριες επιλογές της κυβερνητικής πολιτικής. Έτσι το Κίνημα διατηρεί την οργανική αυτονομία του και αναπαράγει ταυτόχρονα την διαλεκτική σχέση του με το λαϊκό κίνημα.

Οργανική αυτονομία του κόμματος από το κράτος σημαίνει ύπαρξη δύο οντολογικά ξεχωριστών και ανεξάρτητων χώρων, του κόμματος από τη μια πλευρά και του κράτους από την άλλη μεριά, που συνδέονται μεταξύ τους μόνο στο επίπεδο της διάρθρωσης και άσκησης της πολιτικής κυριαρχίας.

Χαρακτηριστικά η απόφαση της 9ης Συνόδου της Κ.Ε. του ΠΑΣΟΚ διακηρύσσει ότι “η κυβερνητική κεντρική πράξη και η παρουσία και πάλη του ΠΑΣΟΚ στους κοινωνικούς χώρους ΔΕΝ χωρίζονται με ΣΙΝΙΚΑ τείχη.    Αντίθετα αλληλοεξαρτώνται και αλληλοτροφοδοτούνται,  μιας και αποτελούν συγκεκριμένες εκφράσεις του πολύπλευρου αλλά ενοποιημένου πολιτικού αγώνα για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση”.

Η επικράτηση του μοντέλου της οργανικής αυτονομίας σημαίνει κατά κύριο λόγο την απόρριψη της ενσωμάτωσης ή την απορρόφηση του κόμματος από το κράτος και  τανάπαλιν. Σε μια τέτοια περίπτωση το κόμμα παύει να είναι η οργανωτική μορφοποίηση της πολιτικής έκφρασης των συμφερόντων μιας κοινωνικής τάξης, υποτάσσεται στις επιλογές της κρατικής εξουσίας και μετατρέπεται σε απλό διεκπεραιωτή των κυβερνητικών αποφάσεων στον κοινωνικό χώρο. Η ταύτιση του κόμματος με το κράτος και. η κατάργηση του διαλεκτικού δεσμού του κόμματος με τ ην κοινωνία των πολιτών καθιστού την άσκηση της πολιτικής εξουσίας αυταρχική.    Λυτό γίνεται ολοφάνερο όταν το μοντέλο της ενλόγω ταύτισης εμφανίζεται στην πιο ακραία μορφή του,  δηλαδή με την δημιουργία ενός κρατικού κόμματος.    Σ’ αυτή την περίπτωση η οργάνωση του κόμματος μεταβιβάζεται στην εκτελεστική εξουσία και η Δημόσια Διοίκηση αναδεικνύεται σε κρατικό κόμμα. Αυτό συνεπάγεται δραστικό περιορισμό αν όχι και αφανισμό των δυνατοτήτων ανάπτυξης και διεύρυνσης της ταξικής πάλης που μεταφέρεται πλέον στο εσωτερικό του κρατικού μηχανισμού. Αυτή η ταύτιση κρατικού μηχανισμού και κυρίαρχου κόμματος ευνοεί την ανάπτυξη συντεχνιακών εστιών αυταρχισμού στο εσωτερικό του κράτους  (στρατός, αστυνομία κ.ά.)  με άμεσο αποτέλεσμα τον εξοβελισμό της δημοκρατικής αρχής από’ την άσκηση της πολιτικής εξουσίας.

Η οργανική αυτονομία του κόμματος από το κράτος δεν σημαίνει όμως μια διαδικασία ιδεολογικής εσωστρέφειας για τον κομματικό μηχανισμό.    Αντίθετα καθιστά δυνατή την ανάπτυξη της διαλεκτικής σχέσης ανάμεσα στην ιδεολογία του κόμματος και στις. αναζητήσεις και τα συμφέροντα του λαϊκού κινήματος. Η τεράστια σημασία της οργανικής αυτονομίας  του κόμματος από το κράτος αποκαλύπτεται ξεκάθαρα στις μορφές θεσμικής οργάνωσης της πολιτικής κυριαρχίας στα πλαίσια της μεταβατικής φάσης προς τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό μιας κοινωνίας. Ο χωρισμός κόμματος – Κράτους συνδέεται με την προοοπτική συρρίκνωσης του κράτους και με την διαδικασία διεύρυνσης της λαϊκής κυριαρχίας και συμμετοχής. Έτσι ενώ το . μοντέλο ταύτισης κόμματος-κράτους εκτρέφει συντεχνιακές εστίες αυταρχισμού,  το μοντέλο της οργανικής αυτονομίας διευκολύνει την εγκαθίδρυση αυτοδιαχειριστικών εστιών άμεσης δημοκρατίας στο βαθμό που επιτρέπει την ανάπτυξη της διαλεκτικής  σχέσης ανάμεσα στην κοινωνία των πολιτών και στην πολιτική κοινωνία, δηλαδή το κράτος.

Γίνεται,  λοιπόν, σαφές,  ότι το μοντέλο της οργανικής αυτονομίας του κόμματος από το κράτος που εισάγει η πολιτική δράση του ΠΑΣΟΚ στη μεταβατική φάση προς τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας διευρύνει τον πολιτικό ρόλο του κόμματος στο τρόπο θέσμισης της πολιτικής εξουσίας και εμπλουτίζει την διεξαγωγή της ταξικής πάλης στο εσωτερικό της κοινωνίας και του κράτους με στοιχεία δημοκρατίας. Άμεση συνέπεια αυτών των διεργασιών είναι η διεύρυνση των διαδικασιών του εκδημοκρατισμού του κράτους και κοινωνίας και η ενίσχυση των θεσμών της κοινωνικής απελευθέρωσης.