αναζήτηση

“ΦΟΙΤΗΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ” Αναγωγή σε μια γενικότερη προβληματική

Η ανυποχώρητη και καθολική αντίθεση του ελληνικού λαού ενάντια στη δικτατορία, η χρεωκοπία της Χούντας στο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο και η Κυπριακή τραγωδία διάρρηξαν τα ντόπια και ξενόφερτα αποκρυσταλλώματα της εφταετίας και ανάγκασαν τις δυνάμεις που στήριξαν την τυραννία να παραδώσουν την κυβέρνηση – όχι όμως και την εξουσία- σε πολιτικά πρόσωπα.

Με τη μεθόδευση αυτή επιδιώκεται η σχετικά ομαλή αποχώρηση των δυνάμεων της αντίδρασης από το προσκήνιο και η εκτόνωση της οργής του λαού. Και όλα αυτά, για να μπορέσει η εξαρτημένη ελληνική αστική τάξη να πετύχει – όσο το δυνατόν ασφαλέστερα και ανώδυνα- την πολιτική ανασύνταξή της και να προωθήσει την εφαρμογή ενός νεοκαπιταλιστικού μοντέλου ανάπτυξης με κύριο διεθνές στήριγμα τα δυτικοευρωπαϊκά καπιταλιστικά κράτη. Με άλλα λόγια επιχειρείται να οδηγηθεί ο τόπος μας σε μια «ανάπτυξη της υπανάπτυξης», να μονιμοποιηθεί ένα καθεστώς εξάρτησης και να εμπεδωθεί μια νεοαποικιακή μορφή κυριαρχίας των μονοπωλίων και των πολυεθνικών εταιριών.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο καμβάς της ιστορικής προοπτικής του φοιτητικού κινήματος γίνεται περισσότερο πολύπλευρος και πολυσήμαντος από όσο φαίνεται σε μια πρώτη ματιά. Ενώ ολόκληρος ο ελληνικός χώρος οδεύει για νέες διευθετήσεις, βαριά καθήκοντα και πολλές υποχρεώσεις προβάλουν για το λαϊκό κίνημα.

Το φοιτητικό κίνημα όντας κομμάτι του λαϊκού κινήματος μπαίνει σε μια νέα αγωνιστική πορεία και καλείται να διαδραματίσει ένα ρόλο ιδιαίτερα σημαντικό για την εξέλιξη του τόπου μας. Τα αξονικά προβλήματά του ακτινώνονται προς όλες τις κατευθύνσεις και καλύπτουν έναν ευρύτατο και ανοιχτό χώρο που η διερεύνησή του αποτελεί επιτακτικό αγωνιστικό καθήκον.

Οι φοιτητές αποτελούν μια «ιδιαίτερη κοινωνική κατηγορία» άγρυπνων και πνευματικά εξοπλισμένων ατόμων που η συγκέντρωσή τους στα Πανεπιστήμια τους δίνει την δυνατότητα να αναπτύξουν συλλογική συνείδηση και κριτική σκέψη. Αυτή η κριτική σκέψη όταν γίνεται «αιτία ύπαρξης» και απόκτημα συνόλων, αναγκαστικά γίνεται πιο αποτελεσματική κα εκρηκτική.

Το φ.κ. επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από αυτή την έκρηξη, δεν είναι όμως πέρα για πέρα αναποσόβητη κατάληξή της. Τούτο σημαίνει ότι δεν πρέπει να παραγνωρίζονται οι κύριες οικονομικο-κοινωνικο-πολιτικές αντιθέσεις που και την ουσία του καθορίζουν και τη μορφή του προσδιορίζουν.

Οι φοιτητές δεν αποτελούν τάξη. Είναι μαθητευόμενοι εργάτες του πνεύματος. Είναι άτομα με πρόσκαιρη δημιουργική ασχολία που πριν αποκτήσουν συνείδηση της ύπαρξής τους σαν ολότητας, τείνουν να διασκορπιστούν και έτσι να αδρανοποιηθούν και να ουδετεροποιηθούν.

Στο χρονικό όμως διάστημα της εκπαίδευσης σχηματίζουν μια σχετικά συμπαγή κοινωνική ομάδα που έδειξε και επαναστατική ορμή και πολιτική ωριμότητα.

Το φοιτητικό κίνημα είναι ένα κίνημα πολιτικό, αυτόνομο, αυθόρμητο και δυναμικό. Δημιουργεί μια νέα επαναστατική προοπτική και ξαναφέρνει την πολιτική στους δρόμους που είναι οι χοάνες του κοινωνικού γίγνεσθαι, κοντά στο λαό και τα προβλήματά του.

Οι φοιτητές έχουν δει μέσα από το πολυτελές περικάλυμμα του σύγχρονου καπιταλισμού και έχουν συνειδητοποιήσει την παράλογη αδικία, την βάρβαρη βία και το ανέλπιδο τέλμα του αστικού καθεστώτος. Η σύγχρονη αστική κοινωνία προσπαθεί να φέρει τις αντιφάσεις της σε χειραγωγήσιμη μορφή, να απορροφήσει το «δυναμικό της αλλαγής» και να απαλλοτριώσει την ελευθερία και υπευθυνότητα των ανθρώπων στο όνομα μιας εικονικής συμμετοχής κάθε 4 ή 5 χρόνια σε μια εκλογική φάρσα. Για τούτο οι φοιτητές αρνούνται να παραδόσουν τον έλεγχο της καθημερινής ύπαρξής τους και να αποδεχτούν μια δημοκρατία που κάθε 4 ή 5 χρόνια προσφέρει στο λαό ψηφοδέλτια σε αντάλλαγμα της πολιτικής παθητικότητάς του.

Ειδικότερα για τους Έλληνες φοιτητές η αστική δημοκρατία αποκαλύφθηκε σα μια συμπαιγνία των δυνάμεων της Αντίδρασης υπεύθυνη για το άθλιο κατάντημα του τόπου μας. Οι θεσμοί της κατάντησαν μέσα για την παραπλάνηση και την απονέκρωση της συνείδησης του λαού, όργανα για τον εφησυχασμό και την αδράνεια των μαζών. Οι τυπικές ελευθερίες της αποδείχτηκαν φενάκη, όταν Έλληνες πατριώτες σάπιζαν στις φυλακές και στη Γυάρο. Έτσι το αστικό καθεστώς χρεωκόπησε στη συνείδηση των καταπιεζόμενων λαϊκών μαζών γιατί είναι απάτη και μια «διακριτική μορφή κατάπνιξης και καταπίεσης».

Μπρος σε μια τέτοια πραγματικότητα το φοιτητικό κίνημα καταφέρνει να μη κολοβωθεί από ύποπτους γραφειοκρατικούς εναγκαλισμούς και αθέμιτους ιστορικούς συμβιβασμούς. Δεν συρρικνώνεται σε βραχυπρόθεσμες στοχοθεσίες και κενόδοξους δογματισμούς. Υιοθετεί επαναστατικές μεθόδους χωρίς καμιά πρόσδεση και προσκόλληση σε παραδοσιακούς κανόνες ή τυπικές διαδικασίες. Οι φοιτητές ανακαλύπτουν και χρησιμοποιούν νέες ριζοσπαστικές μορφές διαμαρτυρίας (sit-ins), ρηξικέλευθες μεθόδους πίεσης και νεόκοπα σχήματα πάλης και αγώνα. Το φοιτητικό κίνημα επιβάλλει τους δικούς του θεσμούς και τα δικά του πρότυπα αγωνιστικής διεκδίκησης και πολιτικής πίεσης. Η φοιτητική δύναμη δεν είναι ζήτημα τυπικών διαδικασιών, δικαιωμάτων και καταστατικών. Δεν σταματάει σε νομικά σκαριφήματα και δεν έχει λεγκαλιστικές αυταπάτες. Είναι η συγκεκριμένη ικανότητα των φοιτητών για μαζική κινητοποίηση και πίεση., δηλαδή η ικανότητα να επιβάλλουν ένα υπολογίσιμο ανάστημα ώστε να εισακουστούν οι απόψεις τους και να ικανοποιηθούν τα αιτήματά τους. Αυτή η ικανότητα για μαζικούς αγώνες αναδείχνει το φοιτητικό κίνημα σε μια σημαντική κοινωνική και πολιτική δύναμη. Η δύναμη αυτή όμως κινδυνεύει να γίνει συντηρητική, αν περιοριστεί στον πανεπιστημιακό περίβολο. Το φοιτητικό κίνημα πρέπει να πλατύνει τους ορίζοντές του και να συνδεθεί με τους αγώνες για δημοκρατικοποίηση και σοσιαλισμό σε όλους τους τομείς του κοινωνικού χώρου. Διαφορετικά θα ξεπέσει σε μια απλή ομάδα πίεσης (pressure group) που αποσκοπεί στην προώθηση των δικών της συμφερόντων στα πλαίσια ενός αποδεκτού status quo.

Οι φοιτητές, αφού σπάσουν την απομόνωση που τους έχει ετοιμάσει η καπιταλιστική κοινωνία με τη μορφή προνομίων, θα συνειδητοποιήσουν τον υπηρετικό ρόλο της Παιδείας στη διαιώνιση και σταθεροποίηση ενός παράλογου modus vivendi.

Κι αυτό γιατί τα Πανεπιστήμια δεν είναι στεγανά ξένα από τη ζωή της υπόλοιπης κοινωνίας. Είναι κοινός τόπος ότι στη σημερινή φάση ανάπτυξης του καπιταλισμού ο λειτουργικός ρόλος της Παιδείας είναι απόλυτα προσαρμοσμένος στις ανάγκες του συστήματος. Η εκπαίδευση λειτουργεί σε σχέση με τις παραγωγικές δυνάμεις, εξαρτάται όμως και από τις παραγωγικές σχέσεις της καπιταλιστικής κοινωνίας. Τα Α.Ε.Ι εντάσσονται στο πραγωγικό μηχανισμό και έχουν διπλή αποστολή. Πρώτον, επανδρώνουν τις σύγχρονες κοινωνίες με μεγάλο αριθμό υψηλά εκπαιδευμένων επιστημονικών και τεχνικών στελεχών. Δεύτερον, λειτουργούν σαν κέντρα αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας. Σε μια κοινωνία, όπως η ελληνική, όπου νεοαποικιακά φαινόμενα κάνουν πιο ανορθόλογη και λαϊκή την όλη δόμηση του καπιταλιστικού συστήματος, η Παιδεία δεν μπορεί να εξυπηρετήσει ούτε τις ανάγκες της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας.

Η πιο πάνω ανάλυση δείχνει ότι είναι απαράδεκτη η απομόνωση των διαφόρων στοιχείων που επιδρούν διαμορφωτικά και συνθέτουν την Παιδεία. Για τούτο δεν επιτρέπεται ο διαχωρισμός του πολιτικού από το κοινωνικό και του κοινωνικού από το οικονομικό, αφού όλα τα στοιχεία είναι αμοιβαία, βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση και καμμιά φορά σε ανταγωνισμό.

Το φοιτητικό κίνημα πρέπει να δείξει ότι η κίνηση προς τη γνώση δεν είναι αυτόνομη διαδικασία, προσδιορίζεται από πολλούς παράγοντες. Κατά συνέπεια είναι παραπλανητικός ο γυάλινος πύργος των πανεπιστημίων. Η φοιτητική θέση δεν πρέπει να βασίζεται στο μύθο της κλειστής ακαδημίας, αλλά στην κοινωνική πραγματικότητα. Απαιτείται η συνειδητοποίηση των κοινωνικών δυνάμεων που βρίσκονται πίσω από τη βιομηχανία της γνώσης. Η σωστή τοποθέτηση απέναντι σ’ αυτά τα προβλήματα δεν είναι «η αυτοπομόνωση», αλλά η δράση ενάντια στις δυνάμεις που τα δημιουργούν.

Το φοιτητικό κίνημα διακλαδώνεται σε δύο σκέλη. Αντιμετωπίζει τα θέματα  που σχετίζονται με τα Α.Ε.Ι. και την Παιδεία γενικότερα. Τοποθετείται και συμμετέχει στο ευρύτερο πεδίο όπου λειτουργεί η ιστορική δυναμική της κοινωνικής αλλαγής.

Α) Το φοιτητικό κίνημα πρέπει να αγωνιστεί για μια Λαϊκή Παιδεία. Η Λαϊκή Παιδεία ολοκληρώνει τον άνθρωπο, απορρίπτει τα στεγανά του τεχνοκρατικού προτύπου και υπερβαίνει τις λειτουργικές απαιτήσεις του. Παράλληλα όμως αποκαλύπτει τη λαθεμένη ανεξαρτησία της κλασικής παράδοσης και επαναπροσανατολίζει τη θεωρητική κληρονομιά της. Δεν αντλεί τις αξίες της από τα πάνω, αλλά τις υιοθετεί ύστερα από ελεύθερη σκέψη και κριτική μελέτη άρρηκτα συνυφασμένη με την Πράξη.

Η Παιδεία δεν είναι προνόμιο λίγων, αλλά δικαίωμα όλων. Για τούτο είναι ανάγκη να εξασφαλιστούν οι υλικές προϋποθέσεις που καθιστούν την μόρφωση προσιτή σε όλα τα λαϊκά στρώματα. Αυτό σημαίνει αύξηση του μεγέθους των παροχών για τη Παιδεία. Πρέπει να γίνει συνείδηση: οι φοιτητές δεν είναι παράσιτα για τον φορολογούμενο λαό, αποτελούν οικονομική αναγκαιότητα.

Για να ανοιχτεί η Παιδεία σε όλους, να χτυπηθεί ο ατομικός καρριερισμός και από τα σημερινά εργοστάσια παραγωγής βαθμών να ξεπηδήσουν απελευθερωμένα κέντρα Παιδείας, πρέπει να καταργηθούν οι εξετάσεις. Το ανταγωνιστικό σύστημα των εξετάσεων είναι αποκύημα της αντίληψηξς περί πνευματικής αριστοκρατίας. Λειτουργεί για να εξατομικεύει και να στρωματοποιεί, για να τοποθετεί ετικέτες έτσι ώστε οι αυριανοί εργοδότες να γνωρίζουν την αξία του εμπορεύματος. Για τούτο το φοιτητικό κίνημα πρέπει να αγωνιστεί για την κατάργηση του απαρχαιωμένου και αναχρονιστικού εξεταστικού συστήματος.

Οι φοιτητές πρέπει να απαιτήσουν δημοκρατικό έλεγχο πάνω στο περιεχόμενο σπουδών, που σημαίνει επικράτηση μιας νέας αντίληψης για τη γνωστική διαδικασία: οι μαθητές μαθαίνουν από τους καθηγητές, και οι καθηγητές διδάσκονται από τους μαθητές.

Η εφαρμογή στοιχειωδών δημοκρατικών κανόνων επιβάλλει την ύπαρξη ισότητας ανάμεσα στις 3 ομάδες που παίζουν λειτουργικό ρόλο στους θεσμούς της Αν. Παιδείας. Καθηγητές, φοιτητές και προσωπικό έχουν ίσα δικαιώματα σ’ ό,τι αφορά τα Α.Ε.Ι.

Συμπερασματικά καταλήγουμε ότι πρωταρχικό χρέος του φοιτητικού κινήματος είναι η υπονόμευση όλων των δομών του πανεπιστημιακού κατεστημένου και ο αγώνας για μια Παιδεία στην υπηρεσία του Λαού, για μια Λαική Παιδεία.

Β) Μέσα στα Πανεπιστήμια οι προοπτικές είναι περιορισμένες. Γι’ αυτό το φοιτητικό κίνημα πρέπει να συνδεθεί οργανικά με τους ευρύτερους λαϊκούς αγώνες. Τέτοιοι αγώνες έχουν τη δύναμη να πιέσουν για βαθιές κοινωνικές αλλαγές, από τις οποίες, τελικά, εξαρτάται η επιτυχία και η αποτελεσματικότητα των όποιων δομικών και θεσμικών μεταβολών στους χώρους της Παιδείας. Είναι άλλωστε αναντίρρητο ότι δημοκρατία και σοσιαλισμός σε ένα πανεπιστήμιο είναι παιδική αταξία και ανοησία.

Είναι αλήθεια ότι μια μειονότητα διανοουμένων, παραμένει ολοκληρωτικά ανίσχυρη, αν υποτάσσεται στα γκέττο που της ετοιμάζουν ή ακόμα χειρότερα αν υπερηφανεύεται γι’ αυτά. Από την άλλη μεριά όμως οι φοιτητές δεν πρέπει να αποκοπούν από το φυσικό περιβάλλον τους, γιατί κάθε φοιτητικό κίνημα που μπορεί να αποδείξει τη φλόγα και το δυναμισμό του για το ίδιο το πανεπιστήμιο, είναι σε θέση να συνεισφέρει πραγματικά και έξω απ’ αυτό. Κάθε ενεργό φοιτητικό κίνημα θα χρησιμοποιήσει τη συλλογική δράση στο έδαφός του: οι φοιτητές μπορούν να καταλάβουν τις σχολές τους, δεν μπορούν όμως να καταλάβουν και τα εργοστάσια.

Οι φοιτητές δεν μπορούν να γίνουν ποτέ η κύρια κοινωνική δύναμη σε οποιοδήποτε επαναστατικό στρατόπεδο ικανό να αντιπαραταχτεί ένα σύγχρονο κράτος. Όσο ανατροπείς και αν είναι υποκειμενικά, δεν μπορούν μόνοι τους να σταματήσουν ολόκληρη την κοινωνική διαδικασία. Αυτό όμως είναι ικανό να γίνει με τη δράση του εργαζόμενου λαού.

Οι φοιτητές έχουν διακρίνει την κοινότητα των συμφερόντων τους με τις μη προνομιούχες τάξεις του λαού και ειδικότερα με την εργατική τάξη. Για τούτο από το Βερολίνο ως τη Βαρσοβία, από το Παρίσι ως τη Πράγα και από το Λονδίνο ως την Αθήνα αντηχούν ευχάριστα τα γνώριμα συνθήματα: «Αγρότες-Εργάτες και Φοιτητές», «Σήμερα οι Φοιτητές, Αύριο οι Εργάτες».

Σε συνάρτηση με τη παραπάνω ανάλυση, όσον αφορά το φοιτητικό κίνημα, το πρόβλημα «όλα ή τίποτα» είναι ψευδοπρόβλημα. Σε μια τέτοια συνθηματική το φοιτητικό κίνημα πρέπει να απαντήσει ότι:

«Δεν ξεπέφτουμε στο παράλογο δίλημμα να μην προχωρήσουμε σε καμμιά βελτίωση αφού δεν μπορούμε να κατορθώσουμε τα πάντα και να περιμένουμε, για να δράσουμε μια ριζική κοινωνική αλλαγή, χωρίς να την προετοιμάσουμε σε έναν οποιοδήποτε ιδιαίτερο χώρο και χωρίς να προετοιμάσουμε για την μελλοντική κοινωνία τα εργαλεία που θα της επιτρέψουν να λύσει τα προβλήματα που θα ανακύψουν. Επιπλέον δεν υπάρχει καμμιά χρονολογική σειρά για τα προβλήματα της εκπαίδευσης: θα ήταν άστοχή η διαβεβαίωση ότι τη λύση αυτών των προβλημάτων στην ανώτερη εκπαίδευση θα έπρεπε να προηγηθεί αναγκαστικά από την λύση άλλου είδους προβλημάτων. Επίσης η αντίθετη πρόταση … μας φαίνεται ψεύτικη. Μπορεί, λοιπόν, κάποιος να υπερασπίζει την μεταρρύθμιση μόνο στην ανωτ. εκπαίδευση χωρίς να κατηγορηθεί ότι βάζει την άμαξα μπροστά από τα άλογα».

(«Manifesto for the Democratic Reform of Higher Education» U.N.E.F. 1965).

Το φοιτητικό κίνημα για να μπορέσει να βρει το δρόμο του, να ξεπεράσει τις εγγενείς αδυναμίες του και να λύσει τα οργανωτικά προβλήματα του χρειάζεται όχι μόνο αγωνιστική συνειδητότητα, αλλά και πολιτική συνείδηση και πολιτική σκέψη. Έτσι μόνο θα σημαδέψει τους στρατηγικούς στόχους του και θα κάνει τις σωστές ταχτικές επιλογές του.

Αναδημοσιεύσεις:

Αρθρογραφία/Δημοσιεύσεις

Η αρθρογραφία και οι δημοσιεύσεις του Γιάννη Μαντζουράνη ανά κατηγορία ενδιαφέροντος.