«Ο εκδημοκρατισμός στον Δημόσιο Τομέα»

Τα τελευταία χρόνια, συχνότατα, η προσοχή της ελληνικής κοινής γνώμης συγκεντρώνεται στο ρόλο και τη σημασία του δημόσιου τομέα στο πλαίσιο της σύγχρονης γενικότερης αναπτυξιακής προσπάθειας του ελληνικού λαού. Μάλιστα, πέρα από τα συνήθη δυσλειτουργικά φαινόμενα του ελληνικού δημόσιου τομέα, όπως λ.χ. η χαμηλή παραγωγικότητα, τα μεγάλα ελλείμματα κ.λ.π., με ιδιαίτερη έμφαση προβάλλεται η επίταση του κρατικού αυταρχισμού ως συνεπακόλουθο της διεύρυνσης του δημόσιου τομέα. Και εδώ ακριβώς είναι που οι κατά άλλα συνή­θως αληθινές διαπιστώσεις εμπλέκονται με καθ’ όλα αμφισβητήσιμες αγιολογικές κρίσεις και εκτιμήσεις.

Κι αυτό γιατί – χωρίς να αποκλείονται ροπές και συμπτώματα αυταρχισμού – η διεύρυνση του δημόσιου τομέα ως απόρροια της επέκτασης, του κρατικού παρεμβατισμού στη μεταπολεμική πραγματικότητα μπορεί να συμβάλλει:

α) Στην ορθολογικότερη οργάνωση των παρεμβατικών δραστηριοτήτων του κράτους.

β) Στη μείωση του κρατικού αυταρχισμού, ιδίως στο μέτρο που οι περισ­σότεροι φορείς του δημόσιου τομέα (και κυρίως όσοι έχουν μορφή νο­μικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου) δεν χρησιμοποιούν προνόμια δημό­σιας εξουσίας (π.χ. μονομερείς εξουσιαστικές πράξεις) , αλλά μεθόδους ιδιωτικού δικαίου (π.χ. κατά κύριο λόγο συμβάσεις) .

γ) Στη λαϊκή συμμετοχή, μέσα από διαδικασίες κοινωνικοποίησης, αφού η κοινω­νικοποίηση κατά κανόνα μπορεί να εφαρμοσθεί με ευρύτητα και αποτε­λεσματικότητα μόνο στους επιμέρους φορείς του δημόσιου τομέα και όχι  στον   εν στενή έννοια κρατικό μηχανισμό.

Κάτω από αυτό-το πρίσμα η διεύρυνση του δημόσιου τομέα μπορεί να λει­τουργήσει θετικά σε μια πορεία εκδημοκρατισμού του κράτους και της κοινωνίας. Κι αυτό τον θεμελιώδη στρατηγικό στόχο υπηρετεί η πολιτική της Κυβέρνησης της Αλλαγής, τόσο στο χώρο της καθαυτό  κρατικής διοίκησης, όσο και στους λοιπούς φο­ρείς του ευρύτερου δημόσιου τομέα.

Κατευθυντήρια αρχή που διέπει τη λειτουργία της κρατικής διοίκησης στην Ελλάδα σήμερα είναι η λαϊκή συμμετοχή που επιδιώκεται, με την αποκέντρωση και την αυτοδιοίκηση.

Η αποκέντρωση αποτελεί τεχνική οργάνωση της κρατικής διοίκησης που κατά το άρθρο 101 του Συντάγματος, όπως συγκεκριμενοποιείται στο ν. 1235/1982 και σε μεταγενέστερα νομοθετικά κείμενα (π.χ. ν. 1416/1984) στηρίζεται στην ύπαρξη περιφερειακών οργάνων και στην άσκηση από αυτά τα όργανα όλων των περιφερει­ακών αρμοδιοτήτων κατά τρόπο αποφασιστικό, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει την προ­σέγγιση της κρατικής εξουσίας με τον πολίτη και την προσαρμογή της κρατικής πολιτικής στις ανάγκες και ιδιομορφίες κάθε περιφέρειας.

Η αυτοδιοίκηση διαφέρει από την αποκέντρωση στο μέτρο που αφενός μεν δεν αποτελεί απλή τεχνική οργάνωσης της κρατικής διοίκησης και αφετέρου δε συνδυάζει διοικητική αυτοτέλεια αλλά και αυτοδιαχείριση, καθώς φαίνεται από το 102 του Συντάγματος, όπως εξειδικεύεται ιδίως  στους νόμους 1270/1982, 1416/1984 και στο Π.Δ. 22/1982.   Από αυτές τις διατάξεις προκύπτει:

α) Υπαγωγή όλων των τοπικών υποθέσεων στους ΟΤΑ.

β) Μείωση της έντασης της εποπτείας, ιδίως μέσα από τη διαδικασία ουσιαστικής κατάργησης του προληπτικού ελέγχου του κράτους στους ΟΤΑ.

γ) Ενίσχυση της  οικονομικής αυτοδυναμίας τους.

Η επέκταση του δημόσιου τομέα  όμως εντοπίζεται κυρίως στη σημασία και το ρόλο δημόσιων φορέων που έχουν κατά βάση έναντι του κράτους επι­κουρικό χαρακτήρα, αφού ασκούν ειδικές αρμοδιότητες οι οποίες κατ’ αρχήν ανήκουν στο κράτος και έχουν υπαχθεί σε φορείς με χωριστή νομική προσω­πικότητα για λόγους ορθολογικότερης (αποτελεσματικότερης και αποδοτικότερης) οργάνωσης και λειτουργίας.

Ακριβώς σ’ αυτό το σημείο οι εν λόγω φορείς του δημόσιου τομέα διαφέρουν
από τους   ΟΤΑ, οι οποίοι ασκούν γενική αρμοδιότητα (τοπικές υποθέσεις),
η οποία τους ανήκει κατά το άρθρο 102 του Σ. 1975 αποκλειστικά, άρα δεν ανήκει στο Κράτος   ούτε κατ’ αρχή.

Η πολιτική της Κυβέρνησης της Αλλαγής όμως στοχεύει στην ελάττωση της κρατικής εποπτείας, στη κατοχύρωση της διοικητικής αυτοτέλειας και της οικονομικής αυτοδυναμίας, καθώς και στην προώθηση της κοινωνικοποίησης των φορέων του δημόσιου τομέα και κατά συνέπεια στη μείωση της επικουρικότητας τους. ‘Έτσι επιτυγχάνεται και η συρρίκνωση των φαινόμενων του κρατισμού με τις πιθανές   αυταρχικές ροπές και η υλοποίηση του σχήματος της αυτοδιοίκησης και αυτοδιαχείρισης με την καθιέρωση όχι μόνο “κατά τόπο”, αλλά και “καθ’ ύλη” αυτοδιοικούμενων οργανισμών.

Κάτω από αυτούς τους όρους η ταύτιση της διεύρυνσης του δημόσιου τομέα με την διόγκωση του αυταρχισμού του κράτους αποδεικνύεται πλάνη αν όχι ιδεο­λογική προκατάληψη.   Κι αυτό γιατί η καθιέρωση της κοινωνικοποίησης και της λαϊκής συμμετοχής στο δημόσιο τομέα οδηγούν σε ποιοτικές μεταλλαγές που κατοχυρώνουν και ενισχύουν τη δημοκρατία.

Αν όμως η αποκέντρωση, η αυτοδιοίκηση, η αυτοδιαχείριση, η κοινωνι­κοποίηση και η λαϊκή συμμετοχή αποτελούν τη σοσιαλιστική απάντηση στο αίτημα του εκδημοκρατισμού στο δημόσιο τομέα η ανάγκη του εκσυγχρονισμού του δημόσιου τομέα παραμένει ακόμη αναπάντητη, μολονότι είναι πάντα επί­καιρη και επείγουσα. Ο εκδημοκρατισμός είναι απαραίτητη όχι όμως και επαρκής προϋπόθεση του εκσυγχρονισμού του δημόσιου  τομέα.

ΓΙΑΝΝΗΣ   Κ. ΜΑΝΤΖΟΥΡΑΝΗΣ
Ειδικός Σύμβουλος του Πρωθυπουργού για Θέματα Δημόσιας Διοίκησης